بررسی نقش امام اعظم ابوحنیفه در روایت حدیث

نویسندگان

DOI::

https://doi.org/10.69892/diwan.2025.119

کلمات کلیدی:

استنباط, درایت, روایت حدیث, محدثین, آثار علمی

چکیده

تحقیق حاضر با عنوان «بررسی نقش امام اعظم ابوحنیفه در روایت حدیث» به بررسی یکی از موضوعات مهم در حوزه علم حدیث پرداخته و تلاش دارد نقش و جایگاه امام ابوحنیفه رحمه الله را در نقل و روایت احادیث نبوی تبیین نماید، هدف این تحقیق شناخت نقش  امام اعظم ابوحنیفهرحمه الله نزد محدثین در علم درایت و روایت حدیث می‏باشد. این مقاله پاسخ شبهات منکرین، نقش علمی امام ابوحنیفه رحمه الله در روایت حدیث را تبیین می‏کند، در مورد نقش‏علمی، اجتهادی و آثار فقهی امام ابوحنیفه به صورت عمومی کتاب‌های زیادی تحریر گردیده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‏دهد که امام اعظم ابوحنیفه رحمه الله نه‌تنها در استنباط و استخراج مسائل فقهی درایت و مهارت کافی داشته؛ بلکه ایشان در علم روایت و درایت حدیث نیز از جایگاهی بزرگی برخوردار بوده و ضعیف دانستن امام صاحب از طرف برخی محدثین به دلیل عدم آگاهی از احوال زندگی ایشان و یا تعصب مذهبی است. در تحقیق هذا به این نتیجه می‌رسیم که امام ابوحنیفه رحمه الله در زمرهٔ تابعین و از جمله استادان بزرگ محدثین شمرده می‌شود، آثار علمی باقی‌مانده از ایشان مانند مسند امام ابی‌حنیفه، شاهد این مدعی است. این تحقیق به روش تحلیلی- توصیفی با تکیه ارزیابی کتاب‌های معتبر حدیثی و تاریخی انجام شده و در  تحقیق فوق از آثار علمی گذشته مرتبط به موضوع تحقیق مرور شده است. در این نوشتار معیارهای علمی تحقیق رعایت گردیده است.

بیوگرافی نویسندگان

محمد عثمان روحانی، پوهنتون تعلیم و تربیه کابل

پوهاند، دوکتور، دیپارتمنت تفسیر وحدیث پوهنحی علوم اسلامی پوهنتون تعلیم وتربیه کابل، کابل، افغانستان.

عبدالقدوس مظهری، پوهنتون تعلیم و تربیه کابل

پوهندوی، دوکتور، دیپارتمنت فقه و عقیده، پوهنحی علوم اسلامی پوهنتون تعلیم وتربیه کابل، کابل، افغانستان.

مراجع

1. ابلاغ، عنایت الله ابلاغ. امام اعظم ابوحنیفه و افکار او. ترجمه. فضل من الله فضیلت. کابل: وزارت ارشاد، حج و اوقاف افغانستان، 1398 هـ.ش.

2. ابن بزاز الکردی، محمد بن محمد بن شهاب. مناقب الامام الاعظم. هند/حیدرآباد دکن: لجنة احیاء المعارف النعمانیة، 1321 هـ.ق.

3. ابن حجرالهیتمی، شهاب الدین احمد بن محمد بن حجر الهیتمی. الخيرات الحسان فی مناقب ابی حنیفة النعمان. دمشق: دارالهجرة الرشاد، 1427هـ.ق- 2007م .

4. ابن حجرعسقلانی، أبوالفضل شهاب الدین احمد بن علی. تهذیب التهذیب. جلد 3. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1425 هـ.ق/ 2004 م.

5. ابن سعد، محمد بن سعد بن منیع الهاشمی البصری. الطبقات الکبری. جلد 6. دراسة وتحقیق. محمد عبدالقادرعطا. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1410 هـ.ق.

6. ابن شاهین، أبوحفص عمر بن احمد بن عثمان.تاريخ أسماء الثقات. تحقیق. صبحی السامرائی. کویت: دارالکتاب العربی، 1404 هـ.ق/ 1984 م.

7. ابن عبدالبر الأندلسی، حافظ أبوعمر یوسف بن عبدالله ابن عبدالبر. الإنتقاءفی فضائل الأئمة الثلاثة الفقهاء. تحقیق: عبدالفتاح أبوغدة. سوریة/حلب: مکتب المطبوعات الاسلامیة بحلب، 1417 هـ.ق/ 1997 م.

8. أبوزهرة، محمد أبوزهرة. أبوحنیفة، حیاته وعصره ـ آراؤه وفقهه. قاهره: دارالفکرالعربی، 1991 م.

9. أبوزید عبدالرحمن بن محمد ابن خلدون، العبر (تاريخ ابن خلدون). جلد 2. ترجمه. عبدالمحمدآیتی. ایران: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات، 1383 هـ.ش.

10. اصفهانی، أبونعیم احمد بن عبدالله. حلیة الاولیاء. مصر: مطبعة السعادة، 1394 هـ.ق.

11. ایوبی، الملک المعظم أبو مظفر عیسی بن سیف الدین. السهم المصیب فی الرد علی الخطیب. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417 هـ.ق.

12. بخاری، الحافظ أبوعبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم البخاری الجعفی. التاريخ الكبير. جلد 2. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1413هـ.ق.

13. بیهقی، ابی بکر احمد بن الحسین البیهقی. دلائل النبوة ومعرفة احوال صاحب الشریعة. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1408 هـ.ق / 1988 م.

14. ترمذی، أبوعیسی محمد بن عیسی بن سوره. العلل الصغير. تحقیق. احمد محمد شاکر. بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1357 هـ.ق / 1938 م.

15. الحنفی، أبومحمد محی الدین عبدالقادر بن محمد الحنفی. الجواهر المضيئة في طبقات الحنفية. تحقیق. عبدالفتاح محمد الحلو. هند/حیدرآباد دکن: مجلس دائرة المعارف النظامیة، 1332 هـ.ق.

16. الحوّی، احمد السعید. المدخل الی مذهب الامام ابی حنیفة. جدة: دارالاندلس الخضراء، 1423 هـ.ق / 2002 م.

17. خطیب البغدادی، الحافظ أبوبکر احمد بن علی الخطیب. الكفاية فی اصول علم الروایة. تحقیق. ابی اسحاق الدمیاطی. قاهرة: دارالهدی، 1423هـ.ق / 2003 م.

18. خطیب البغدادی، الحافظ أبوبکر احمد بن علی. تاریخ بغداد،(تاریخ مدینة السلام). دراسة وتحقیق. مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1425هـ.ق / 2004 م.

19. ذهبی، شمس الدین أبوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان. تذكرة الحفاظ وطبقات الحفاظ. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419 هـ.ق- 1998 م.

20. ذهبی، شمس الدین أبوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان بن قایماز الذهبی. سير أعلام النبلاء. تحقیق:حسین اسد وشعیب الأرناوؤط. بیروت: مؤسسة الرسالة، 1405 هـ.ق.

21. ذهبی، شمس الدین أبوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان. مناقب الامام ابی حنیفة وصاحبیه. تعلیق وتحقیق. محمد زاهد کوثری. هند،حیدرآباد دکن: لجنة احیاء المعارف النعمانیة، 1408هـ.ق.

22. الرازی، أبومحمد عبدالرحمن بن محمد ابن ابی حاتم. الجرح والتعديل. هند/حیداباد دکن: 1271هـ.ق / 1952 م.

23. زبیدی، سیدمحمد مرتضی بن محمد عبدالرزاق زبیدی حنفی. عقود الجواهر المنیفة فی ادلة مذهب الامام ابی حنیفة مما وافق فیه الأئمة الستة او احدهم. هند: جامعة الاشرفیة مبارک پور، 1439 هـ.ق / 2018 م.

24. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی. طبقات الحفاظ. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1403هـ.ق.

25. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی. تبیض الصحیفة فی مناقب الإمام أبي حنیفة. حلب: دارالوعی مکتبة ابن عبدالبر، 1431هـ.ق.

26. الشایع، محمد بن عبدالعزیز بن محمد الشایع. الآثار الواردة عن السلف في الامام ابي حنیفة دراسة عقدیة نقدیة. مجلة العلوم الشرعیة واللغة العربیة. سعودی: جامعة الامیرسَطّام بن عبدالعزیز، 1435هـ.ق.

27. عثمانی، ظفر احمد عثمانی التهانوی. قواعد في علوم الحديث. ریاض: شرکة العیکان لطباعة والنشر، 1404 هـ.ق.

28. العجلی، ابی الحسن أحمد بن عبد الله بن صالح العجلی. معرفة الثقات للعجلي. مدینة منورة: مکتبة دارالهجرة، 1422 هـ.ق.

29. مزی، جمال الدین أبوالحجاج یوسف المزی. تهذيب الكمال فی اسماء الرجال. تحقیق. بشارعواد معروف. بیروت: مؤسسة الرسالة، 1400 هـ.ق.

30. مکی، أبوالمؤید موفق بن احمد بن محمد المکی. مناقب الامام الاعظم أبي حنيفة. کراچی: ادارة القران، 1427هـ.ق.

31. نعمانی، محمد عبدالرشید نعمانی. مکانة الامام ابي حنیفة في الحدیث. بیروت: دار البشائر، 1416 هـ.ق.

32. نیسابوری، أبوالحسین مسلم بن الحجاج النیسابوری،الصحیح للمسلم. ناشر. عیسی الحلبی. بیروت: داراحیاء التراث، 1431 هـ.ق.

33. وادعی، ابوعبدالرحمن مقبل بن هادی بن مقبل الوادعِيُّ. نشر الصحیفة في ذکر الصحیح من اقوال ائمة الجرح والتعدیل في ابي حنیفة. قاهرة: دار الحرمین، 1422 هـ.ق.

34. الیافعی، أبو محمد عفیف الدین عبد الله بن أسعد. مرآة الجنان وعبرة الیقظان فی معرفة ما یعتبرمن حوادث الزمان. تحقیق: خلیل المنصور.بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417 هـ.ق / 1997 م.

35. الیمنی، محمد الیاس الیمنی.مكانة الإمام الأعظم في الحديث. جده: مکتبة دارالخضراء، 2001 م.

##submission.downloads##

چاپ شده

2025-07-22

شماره

نوع مقاله

Articles